medycyna praktyczna dla pacjentów
medycyna praktyczna dla pacjentów
Mechanizm działania
Analog puryn: adeniny i hipoksantyny, antymetabolit, nieaktywny prolek. Zaburza syntezę kwasów nukleinowych w dzielących się komórkach, działa głównie w fazie S. Merkaptopuryna w sposób kompetycyjny współzawodniczy z hipoksantyną i guaniną o fosforybozylotransferazę hipoksantynowo-guanylową i sama ulega przekształceniu do monofosforanu tioinozyny (TIMP). Ten wewnątrzkomórkowy metabolit merkaptopuryny hamuje wiele reakcji związanych z przemianami kwasu inozynowego. S-metylacja TIMP przy udziale S-metylotransferazy tiopurynowej (TPMT) prowadzi do powstania monofosforanu metylotioinozyny (MTIMP). Zarówno TIMP, jak i MTIMP hamują amidotransferazę glutamino-5-fosforybozylopirofosforanową – pierwszy enzym na szlaku syntezy de novo rybonukleotydów purynowych. Dostępność biologiczna merkaptopuryny podawanej p.o. wykazuje znaczną zmienność międzyosobniczą (prawdopodobnie wynik efektu pierwszego przejścia).
Farmakokinetyka
Po podaniu p.o. dostępność biologiczna wynosi średnio 16% (5–37%). t1/2 merkaptopuryny wynosi ok. 90 min, a jej aktywnych metabolitów ok. 5 h. W 19% wiąże się z białkami osocza. Słabo przenika do płynu mózgowo-rdzeniowego. Główną drogą eliminacji merkaptopuryny jest jej metabolizm. Oprócz przemian prowadzących do powstania aktywnych metabolitów, dochodzi do powstania nieaktywnego kwasu 6-tiomoczowego w reakcji katalizowanej przez oksydazę ksantynową. 46% dawki wydalane jest w ciągu 24 h z moczem w postaci niezmienionej i jako metabolity.
Leczenie białaczki
Wywołanie remisji i leczenie podtrzymujące ostrej białaczki limfoblastycznej i ostrej białaczki mieloblastycznej. Lek można stosować w przewlekłej białaczce granulocytowej.
Choroby jelit
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroby Leśniowskiego i Crohna.
Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu, ciąża, ciężka niewydolność wątroby lub nerek (klirens kreatyniny <60 ml/min przed rozpoczęciem leczenia), ciężka leukopenia (liczba leukocytów <1500/µl, liczba neutrofilów <200/µl), ciężka małopłytkowość (liczba płytek krwi <75 000/µl), aplazja szpiku.
Zaburzenia czynności wątroby i/lub nerek
Należy zachować ostrożność u chorych z upośledzoną czynnością wątroby i/lub nerek.
Mielosupresja
Merkaptopuryna działa mielosupresyjnie. Leczenie prowadzi do leukopenii i małopłytkowości, rzadziej do niedokrwistości. Podczas indukcji remisji białaczki pełne badania morfologiczne należy wykonywać codziennie, a podczas leczenia podtrzymującego monitorować parametry hematologiczne z częstotliwością zależną od stanu pacjenta. W przypadku stwierdzenia nadmiernego spadku ilości leukocytów i płytek krwi należy bezzwłocznie przerwać podawanie leku, ponieważ po odstawieniu leku występuje dalszy spadek ich liczby. Zahamowanie czynności szpiku jest odwracalne, a w przypadku odpowiednio wczesnego odstawienia leku czynność szpiku wraca do normy. Depresyjne działanie leku na szpik kostny może powodować zwiększone narażenie na zakażenia, wydłużenie czasu gojenia ran i krwawienia z dziąseł.
Zabiegi stomatologiczne
Zaleca się przestrzeganie prawidłowej higieny jamy ustnej i zakończenie zabiegów stomatologicznych przed rozpoczęciem leczenia merkaptopuryną.
Profilaktyczna antybiotykoterapia
W niektórych przypadkach, podczas leczenia merkaptopuryną należy rozważyć możliwość profilaktycznego podawania antybiotyków.
Szczepionki
W czasie leczenia merkaptopuryną nie należy stosować szczepionek zawierających żywe drobnoustroje.
Niedobór metylotransferazy tiopurynowej
Chorzy z wrodzonym niedoborem metylotransferazy tiopurynowej mogą być szczególnie wrażliwi na mielosupresyjne działanie merkaptopuryny; u pacjentów z rozpoznaną małą aktywnością tego enzymu zaleca się zmniejszenie dawki leku do 25% dawki zwykle stosowanej.
Hepatotoksyczność
Merkaptopuryna wykazuje działanie hepatotoksyczne, dlatego w czasie leczenia należy 1 ×/tydz. oznaczać aktywność ALT, AST i stężenie bilirubiny. W przypadku chorych z upośledzeniem czynności wątroby przed leczeniem lub chorych przyjmujących jednocześnie inne leki hepatotoksyczne, badania te należy wykonywać częściej. W przypadku wystąpienia żółtaczki należy bezzwłocznie przerwać podawanie leku.
Zapalenie trzustki
U pacjentów leczonych z powodu choroby zapalnej jelit zgłaszano występowanie zapalenia trzustki.
Zwiększenie stężenia kwasu moczowego
W czasie wywoływania remisji, kiedy występuje szybki rozpad komórek krwi, istnieje ryzyko nadmiernego zwiększenia stężenia kwasu moczowego we krwi i/lub nadmiernego jego wydalania oraz wystąpienia nefropatii moczanowej; skutki hiperurykemii i i hiperurykozurii można minimalizować poprzez zwiększenie spożycia płynów przez pacjenta, alkalizację moczu i/lub podawanie inhibitora oksydazy ksantynowej np. allopurinolu (konieczność zmniejszenia dawki).
Działanie karcinogenne, mutagenne i embriotoksyczne
Merkaptopuryna jest potencjalnie mutagenna (uszkodzenia chromosomów) i karcinogenna (może powodować ostrą białaczkę nielimfatyczną). Wykazuje również działanie embriotoksyczne.
Kontrola przebiegu leczenia
W przypadku stosowania leku ze wskazań innych niż nowotwory, należy okresowo przeprowadzać kontrolę morfologii krwi oraz parametrów czynności wątroby i nerek, jak również zachowanie szczególnej ostrożności.
Dodatkowe składniki preparatu
Preparat zawiera laktozę; nie stosować u osób z dziedziczną nietolerancją galaktozy, pierwotnym niedoborem laktazy lub zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy.
Szczepionki
W czasie leczenia merkaptopuryną nie należy stosować szczepionek zawierających żywe drobnoustroje.
Warfaryna
Merkaptopuryna hamuje przeciwzakrzepowe działanie warfaryny.
Tioguanina
Z reguły występuje całkowita oporność krzyżowa między merkaptopuryną i tioguaniną.
Inne leki o działaniu mielosupresyjnym
W skojarzeniu z innymi lekami o działaniu mielosupresyjnym zwiększa się ryzyko uszkodzenia szpiku kostnego; należy zmniejszyć dawkę merkaptopuryny. Nasilenie supresji szpiku obserwowano również u chorych przyjmujących jednocześnie trimetoprim i sulfametoksazol.
Allopurynol, tiopurynol, oksypurynol
Allopurynol, tiopurynol i oksypurynol zmniejszają katabolizm 6-merkaptopuryny poprzez hamowanie oksydazy ksantynowej i zwiększają prawdopodobieństwo jej działania toksycznego, dlatego należy zredukować dawkę merkaptopuryny do 1/4.
Febuksostat
Febuksostat, inny inhibitor oksydazy ksantynowej, również może zmniejszać metabolizm merkaptopuryny, dlatego nie zaleca się łącznego stosowania tych leków.
Olsalazyna, mesalazyna, sulfasalazyna
Olsalazyna, mesalazyna i sulfasalazyna hamują metylotransferazę tiopurynową i mogą nasilać działanie mielosupresyjne merkaptopuryny – należy zmniejszyć jej dawkę do 1/4.
Leki przeciwpadaczkowe
Podczas równoległego stosowania z lekami przeciwpadaczkowymi należy monitorować ich stężenie w surowicy.
Kotrimoksazol
Posiłki i kotrimoksazol zmniejszają wchłanianie merkaptopuryny z przewodu pokarmowego.
Leki o działaniu hepatotoksycznym
Równoległe stosowanie z lekami hepatotoksycznymi może powodować nasilenie działania hapatotoksycznego.
Leki immunosupresyjne
Równoległe stosowanie z lekami immunosupresyjnymi (np. glikokortykosteroidy, azatiopryna, chlorambucil, cyklosporyna i inne) może zwiększać ryzyko zakażeń i prawdopodobieństwo wystąpienia wtórnych nowotworów w przyszłości.
Leki hamujace syntezę DNA
Leki hamujące syntezę DNA, np. hydroksymocznik, cytarabina, mogą w pewnych warunkach antagonizować przeciwbiałaczkowe działanie merkaptopuryny.
Często: mielotoksyczność (leukopenia, małopłytkowość, rzadziej niedokrwistość) – mogą się utrzymywać dość długo po odstawieniu leku; hiperurykemia i/lub hiperurykozuria, nudności (zwłaszcza w początkowym okresie leczenia), wymioty, utrata apetytu, zwiększenie stężenia bilirubiny związanej, zwiększenie aktywności aminotransferaz i fosfatazy alkalicznej.
Rzadko: krystaluria, hematuria, zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego i jamy ustnej, biegunka, owrzodzenie jamy ustnej, zwiększenie stężenia amylazy, ostre zapalenie trzustki, zapalenie wątroby, dermatologiczne działania niepożądane (zaczerwienienie skóry, zmiany grudkowe, zmiany o typie liszaja, syndrom Sweeta).
Bardzo rzadko: ostra białaczka mieloblastyczna – może wystąpić po wielu tygodniach lub miesiącach po zakończeniu leczenia, niewydolność nerek, niewydolność wątroby, w tym martwica komórek wątroby, nadciśnienie wrotne, utrata włosów, rumień na dłoniach i stopach, przebarwienie skóry, nadwrażliwość na światło, zmęczenie, hipoglikemia poranna, zmniejszona odporność na zakażenia, gorączka polekowa, zapalenie płuc, półpasiec, zapalenie żył, reakcje nadwrażliwości na lek; odnotowano również niepłodność męską.
Przedawkowanie
W przypadku przedawkowania wczesnym objawem mogą być dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, biegunka, wymioty, jadłowstręt). Toksyczny wpływ na układ krwiotwórczy jest bardziej nasilony w razie przedawkowania przewlekłego niż po przyjęciu pojedynczej dużej dawki leku. Brak swoistej odtrutki. Monitorowanie morfologii krwi, a gdy jest to konieczne – przetoczenie krwi. Podanie węgla aktywowanego lub płukanie żołądka powinno być wykonane w ciągu 60 min od zażycia merkaptopuryny.
Kategoria D. Lek działa embriotoksycznie i teratogennie. Unikać stosowania w ciąży, szczególnie w I jej trymestrze. Podczas leczenia któregokolwiek z partnerów należy stosować skuteczne metody antykoncepcji.
Lek powoduje znaczącą, przemijającą oligospermię.
W trakcie leczenia należy przerwać karmienie piersią.
P.o., po posiłku.
Białaczki
Dorośli i dzieci. Początkowo zwykle 2,5 mg/kg mc./d lub 50–75 mg/m2 pc./d. Dawka i czas leczenia zależą od rodzaju oraz dawki innych leków cytotoksycznych podawanych w skojarzeniu z merkaptopuryną. W przypadku braku efektu terapeutycznego w ciągu 4 tyg. leczenia, dawkę można stopniowo zwiększać do dawki maksymalnej 5 mg/kg mc./d. W przypadku równoległego stosowania merkaptopuryny i allopurynolu, tiopurynolu bądź oksypurynolu, ilość podawanej merkaptopuryny należy zmniejszyć do 25% zalecanej dawki.
Choroba Leśniowskiego i Crohna
1–1,5 mg/kg mc./d. U chorych z upośledzoną czynnością wątroby i/lub nerek należy rozważyć zmniejszenie dawki.
Osoby w podeszłym wieku
U osób w podeszłym wieku zaleca się monitorowanie czynności nerek i wątroby, w razie konieczności rozważyć zmniejszenie dawki.
Wymioty
Stosowanie merkaptopuryny wiąże się z małym ryzykiem wystąpienia wymiotów; nie zaleca się rutynowego podawania leków przeciwwymiotnych.
Sposób stosowania
Lek powinien być stosowany pod nadzorem onkologa klinicznego z odpowiednim doświadczeniem w stosowaniu leków przeciwnowotworowych.
w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł
Pulmonolog – czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
Gastrolog (gastroenterolog) - czym się zajmuje, jakie choroby leczy?
