Ketonal - roztwór do wstrzykiwań

Substancją czynną preparatu jest ketoprofen, niesteroidowy lek przeciwzapalny (NLPZ) z grupy pochodnych kwasu propionowego. Wykazuje silne działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Ketoprofen przeciwdziała syntezie prostaglandyn, substancji odgrywających znaczącą rolę w rozwoju stanu zapalnego. Działanie ketoprofenu polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenaz (zarówno COX-1 jak i COX-2). Enzymy te biorą udział w reakcjach prowadzących do powstania prostaglandyn z lipidów błon komórkowych. Ketoprofen zmniejsza objawy odpowiedzi zapalnej (obrzęk, podwyższona temperatura ciała, ból, sztywność stawów). Hamuje agregację płytek krwi. Nie działa przeciwdrobnoustrojowo. Preparat podawany domięśniowo stosowany jest w leczeniu stanów zapalnych i bólowych związanych przede wszystkim z chorobami reumatycznymi. Dożylnie stosowany jest w leczeniu bólów po zabiegach chirurgicznych. Ketoprofen przenika powoli do płynu maziowego i przestrzeni stawowych (torebki stawowej, błony maziowej i tkanek ścięgnistych). Ketoprofen przenika przez łożysko, a także do mleka kobiet karmiących piersią.

Preparat jest wskazany w leczeniu objawowym zwyrodnieniowych i zapalnych chorób reumatycznych oraz niektórych zespołów bólowych.
Wskazaniami do podawania domięśniowego są:
• reumatoidalne zapalenie stawów
• choroba zwyrodnieniowa stawów
• bóle o umiarkowanym nasileniu.
Wskazaniami do podawania dożylnego są:
• bóle po zabiegach chirurgicznych.

Niestety, nawet jeżeli istnieją wskazania do stosowania preparatu, nie zawsze można go stosować. Nie możesz stosować preparatu, jeżeli jesteś uczulony (wykazujesz nadwrażliwość) na którykolwiek składnik preparatu.

Stosowanie preparatu jest przeciwwskazane jeżeli kiedykolwiek wystąpiły u Ciebie objawy uczulenia na kwas acetylosalicylowy (potocznie nazywany aspiryną) lub na inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, ketoprofen, kwas tiaprofenowy). Uczulenie to mogło objawiać się w postaci reakcji nadwrażliwości takich jak np. napad astmy, skurcz oskrzeli, alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa lub reakcje skórne, w tym pokrzywka, wysypka, rumień.

Stosowanie preparatu jest przeciwwskazane u osób:
­•­ z czynną lub przebytą chorobą wrzodową żołądka i/lub dwunastnicy, krwawieniem lub perforacją, w tym po zastosowaniu NLPZ
­•­ z ciężką niewydolnością nerek i/lub wątroby
­•­ z ciężką niewydolnością serca
­•­ ze skłonnością do krwawień
­•­ z krwawieniem mózgowym lub innym czynnym krwawieniem
oraz
­•­ u kobiet w III trymestrze ciąży.

Domięśniowe podanie preparatu jest przeciwwskazane u chorych z zaburzeniami hemostazy oraz u chorych otrzymujących leki przeciwzakrzepowe.

Nie należy stosować preparatu u kobiet karmiących piersią.

Nie stosować u dzieci i młodzieży do 15. roku życia.

Niektóre choroby i inne okoliczności mogą stanowić przeciwwskazanie do stosowania lub wskazanie do zmiany dawkowania preparatu. W pewnych sytuacjach może okazać się konieczne przeprowadzanie określonych badań kontrolnych.

Stosowanie preparatu w najmniejszej skutecznej dawce przez możliwie najkrótszy okres zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Stosowanie ketoprofenu, podobnie jak niektórych innych NLPZ, może wiązać się ze znacznym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych dotyczących przewodu pokarmowego.

Należy unikać równoległego stosowania z innymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, w tym selektywnymi inhibitorami COX-2 (zwiększone ryzyko wystąpienia ciężkich działań niepożądanych).

Stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych wiąże się z ryzykiem wystąpienia krwotoku z przewodu pokarmowego, owrzodzenia lub perforacji, które mogą być przyczyną zgonu i niekoniecznie muszą być poprzedzone objawami ostrzegawczymi. Objawy te mogą wystąpić w każdym momencie leczenia, także u osób bez wcześniejszych zaburzeń czynności przewodu pokarmowego. Powikłania te są szczególnie niebezpieczne u osób w podeszłym wieku. Zawsze należy niezwłocznie poinformować lekarza o wszelkich nietypowych objawach ze strony przewodu pokarmowego (szczególnie o krwawieniu). Jeżeli wystąpi krwawienie z przewodu pokarmowego konieczne jest natychmiastowe zaprzestanie stosowania preparatu.
U chorych z przebytymi chorobami przewodu pokarmowego stosowanie preparatu jest możliwe tylko pod ścisłym nadzorem lekarskim. U tych chorych konieczne jest stosowanie najmniejszych skutecznych dawek i rozpoczynanie leczenia od najmniejszej dostępnej dawki. Duże dawki oraz podeszły wiek zwiększają ryzyko wystąpienia krwawienia z przewodu pokarmowego u tych chorych. Należy zachować ostrożność i skonsultować się z lekarzem, jeżeli równolegle przyjmowane są inne leki zwiększające ryzyko działań niepożądanych ze strony układu pokarmowego, w tym choroby wrzodowej lub krwawienia (np. kortykosteroidy o działaniu ogólnym, leki przeciwzakrzepowe np. warfaryna, leki hamujące agregację płytek, w tym nawet małe dawki kwasu acetylosalicylowego [zwanego potocznie aspiryną], leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny). W powyższych przypadkach lekarz może niekiedy zalecić stosowanie leków osłonowych (np. mizoprostol, inhibitory pompy protonowej).

Szczególną ostrożność należy zachować u osób:
• z chorobami przewodu pokarmowego w wywiadzie, w tym przewlekłymi zapalnymi chorobami jelit takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego i Crohna (ryzyko zaostrzenia choroby)
• z niewydolnością serca, z zaburzeniami czynności wątroby, z marskością wątroby, z zespołem nerczycowym, z zaburzeniami czynności nerek, stosujących leki moczopędne, odwodnionych, po dużych zabiegach chirurgicznych, zwłaszcza w podeszłym wieku (ryzyko pogorszenia czynności nerek; zaleca się regularną kontrolę czynności nerek oraz kontrolowanie ilości wydalanego moczu)
• z nadciśnieniem tętniczym, zastoinową niewydolnością serca, z zatrzymanie płynów, z obrzękami (stosowanie NLPZ może powodować zatrzymanie płynów i obrzęki)
• z astmą oskrzelową, z nieżytem błony śluzowej nosa, z zapaleniem zatok, z polipami oraz u osób uczulonych na jakiekolwiek alergeny (stosowanie preparatu w tej grupie chorych jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia skurczu oskrzeli powodującego trudności w oddychaniu i/lub obrzęku naczynioruchowego mogącego utrudniać oddychanie i stanowić zagrożenie życia; konieczne jest zapewnienie możliwości szybkiego dostępu do pomocy medycznej)
• z zaburzeniami krzepnięcia krwi, z hemofilią, z zaburzeniami hemostazy, chorobą von Willebranda, z ciężką małopłytkowością, niewydolnością nerek lub wątroby oraz stosujących leki przeciwzakrzepowe (zwiększone ryzyko krwawienia; ketoprofen hamuje agregację płytek krwi i wydłuża czas krwawienia; konieczny jest nadzór lekarski w okresie stosowania preparatu)
• z chorobą alkoholową
• o małej masie ciała (większe ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego)
• u chorych na cukrzycę lub przyjmujących lekki oszczędzające potas (ryzyko hiperkaliemii; zalecana jest regularna kontrola stężenia potasu we krwi)
• w podeszłym wieku (nasilone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych; należy zachować szczególną ostrożność i stosować najmniejszą skuteczną dawkę przez możliwie najkrótszy czas; stosowanie długotrwałe możliwe tylko pod ścisłym nadzorem lekarskim).

Jeżeli podejrzewasz lub zdiagnozowano u Ciebie którykolwiek z powyższych stanów przed zastosowaniem preparatu skonsultuj się z lekarzem.

Preparat może maskować objawy zakażenia. Jeżeli podejrzewasz zakażenie skonsultuj się z lekarzem, ponieważ konieczne może być zastosowanie odpowiedniego leczenia. Preparat nie działa przeciwdrobnoustrojowo.

U osób stosujących NLPZ inne niż kwas acetylosalicylowy w bólach okołooperacyjnych w przypadku zabiegu pomostowania tętnic wieńcowych (CABG), może wystąpić zwiększone ryzyko tętniczych zdarzeń zakrzepowych. Należy zachować ostrożność.

Szczególna ostrożność i ścisły nadzór lekarski jest wymagany w przypadku stosowania preparatu u chorych z nadciśnieniem tętniczym, z zastoinową niewydolnością serca, z chorobą niedokrwienną serca, z chorobą tętnic obwodowych lub chorobą naczyń mózgowych oraz u chorych z czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego (cukrzyca, palenie tytoniu, hiperlipidemia). Jeżeli należysz do którejkolwiek z powyższych grup, przed zastosowaniem preparatu skonsultuj się z lekarzem.

Długotrwałe stosowanie ketoprofenu w dużych dawkach może zwiększać ryzyko zawału serca lub udaru.

Jeżeli lekarz zaleci długotrwałe stosowanie preparatu należy regularnie kontrolować czynność nerek i wątroby oraz morfologię krwi.

Preparat, podobnie jak inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, może powodować wystąpienie ciężkich reakcji skórnych, niekiedy prowadzących do śmierci, takich jak zespół Stevensa i Johnsona, martwica toksyczna rozpływna naskórka, złuszczające zapalenie skóry. Reakcje te występują bardzo rzadko i najczęściej pojawiają się w 1. miesiącu stosowania preparatu. W razie wystąpienia pierwszych objawów zmian skórnych (wysypka, zmiany chorobowe błon śluzowych) lub jakichkolwiek objawów nadwrażliwości należy natychmiast przerwać stosowanie preparatu i skonsultować się z lekarzem.

Jeżeli wystąpią zaburzenia widzenia (np. niewyraźne widzenie) należy przerwać stosowanie preparatu i skonsultować się z lekarzem okulistą.

Stosowanie preparatu należy przerwać przed dużym zabiegiem chirurgicznym.

Stosowanie preparatu może powodować zaburzenia płodności u kobiet i nie jest zalecane u kobiet, które planują ciążę. Działanie to jest przemijające i ustępuje po zakończeniu leczenia.

Informacje dodatkowe o pozostałych składnikach preparatu:
­ preparat zawiera 0,2 g etanolu/2 ml; należy wziąć to pod uwagę, jeżeli preparat stosowany jest u osób z chorobą alkoholową, z uszkodzeniem mózgu, z chorobami mózgu, u dzieci lub u kobiet w ciąży oraz karmiących piersią
 preparat zawiera alkohol benzylowy, który może powodować reakcje alergiczne, a w dużych ilościach prowadzić do kwasicy metabolicznej.

Czy ten preparat ma wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów?
U niektórych osób preparat może powodować działania niepożądane, takie jak zaburzenia widzenia, senność, zawroty głowy, drgawki lub inne zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, co może upośledzać sprawność psychofizyczną. Jeżeli wystąpią powyższe działania niepożądane nie należy prowadzić pojazdów ani obsługiwać urządzeń czy maszyn.

Preparat ma postać roztworu do wstrzykiwań i może być podawany domięśniowo lub dożylnie. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące stosowania preparatu, skonsultuj się z lekarzem.

Dorośli i dzieci po 15. roku życia:

Podanie domięśniowe: 100 mg (1 ampułka) 1–2 razy na dobę. W razie potrzeby lekarz uzupełni leczenie pozajelitowe leczeniem doustnym lub przezskórnym.

Dawka maksymalna wynosi 200 mg na dobę.

Podanie dożylne (może być stosowane jedynie w warunkach szpitalnych): po odpowiednim rozcieńczeniu 100–200 mg (1–2 ampułek) we wlewie dożylnym trwającym 30–60 minut lub we wlewie ciągłym trwającym 8 godzin. W razie potrzeby lekarz powtórzy infuzję po 8 godzinach.

Dawka maksymalna wynosi 200 mg na dobę.

Ketoprofen może być podawany jednocześnie z lekami przeciwbólowymi o działaniu ośrodkowym (np. z morfiną).

Nie wolno mieszać w tej samej butelce ketoprofenu i tramadolu (ryzyko wytrącenia osadu).

Butelki do infuzji należy owijać czarną folią, ponieważ ketoprofen jest wrażliwy na działanie światła.

U chorych w podeszłym wieku istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, w tym krwawień z przewodu pokarmowego. U osób w podeszłym wieku należy rozpoczynać leczenie od najmniejszej dostępnej dawki i kontynuować leczenie najmniejszą skuteczną dawką oraz kontrolować chorych pod kątem wystąpienia działań niepożądanych.

Nie stosować u dzieci i młodzieży do 15. roku życia.

W okresie ciąży nie stosuj żadnego leku bez konsultacji z lekarzem!
Bardzo ważne jest, aby przed zastosowaniem jakiegokolwiek leku w okresie ciąży lub w okresie karmienia piersią skonsultować się z lekarzem i wyjaśnić ponad wszelką wątpliwość potencjalne zagrożenia i korzyści związane ze stosowaniem danego leku. Jeżeli jesteś w ciąży lub planujesz ciążę, poinformuj o tym lekarza przepisującego receptę na ten lek (zobacz ostrzeżenia zawarte w akapicie „Kiedy zachować szczególną ostrożność stosując preparat?”).

Stosowanie preparatu jest przeciwwskazane u kobiet w III trymestrze ciąży z powodu ryzyka przedwczesnego zamknięcia u płodu przewodu tętniczego, ryzyka uszkodzenia nerek płodu oraz zahamowania czynności skurczowej macicy. Nie należy stosować preparatu w I i II trymestrze ciąży. Stosowanie preparatu w I i II trymestrze ciąży jest dopuszczone wyłącznie na wyraźne zlecenie lekarza i pod jego nadzorem, w przypadkach gdy po rozważeniu stosunku oczekiwanych korzyści dla matki do możliwego ryzyka dla płodu uzna on stosowanie preparatu za absolutnie konieczne. Tylko lekarz może ocenić stosunek korzyści do ryzyka w Twoim przypadku.
Nie należy stosować preparatu u kobiet karmiących piersią.

Poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych ostatnio lekach, również o tych, które są wydawane bez recepty.

Nie należy stosować preparatu z poniżej wymienionymi lekami:
­• kwasem acetylosalicylowym (nazywanym potocznie aspiryną) stosowanym w dużych dawkach, salicylanami lub innymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, w tym inhibitorami COX-2, takimi jak np. celekoksyb, etorykoksyb (zwiększone ryzyko działań niepożądanych, zwłaszcza krwawienia z przewodu pokarmowego)
­• lekami przeciwzakrzepowymi, takimi jak warfaryna, heparyna; lekami hamującymi agregację płytek krwi, takimi jak tyklopidyna; klopidogrel, inhibitrami trombiny takimi jak dabigatran; bezpośrednimi inhibitorami czynnika Xa, takimi jak apiksaban, rywaroksaban, edoksaban (możliwe nasilenie działania; zwiększenie ryzyka krwotoku; jeżeli równoległe stosowanie jest konieczne niezbędny jest ścisły nadzór lekarza)
­• litem (możliwe zwiększenie stężenia litu i nasilenie jego działań toksycznych; zaleca się kontrolę stężenia litu we krwi)
• metotreksatem w dawkach większych niż 15 mg na tydzień (możliwe zwiększenie stężenia metotreksatu i nasilenie jego działań toksycznych, niekiedy ciężkie zatrucia prowadzące do śmierci; w przypadku rozpoczynania stosowania metotreksatu w dawce większej niż 15 mg na tydzień należy zaprzestać stosowania ketoprofenu co najmniej 12 godzin przed przyjęciem metotreksatu; przyjmowanie ketoprofenu można wznowić po 12 godzinach od zakończenia stosowania metotreksatu).

Należy zachować ostrożność w przypadku stosowania ketoprofenu z:
• lekami, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia hiperkaliemii (np. sole potasu, leki moczopędne oszczędzające potas, inhibitory ACE, antagoniści angiotensyny II, NLPZ, heparyny niskocząsteczkowe lub niefrakcjonowane, cyklosporyna, takrolimus i trimetoprym)
• lekami moczopędnymi, np. furosemidem (możliwe zmniejszenie skuteczności ich działania, zwiększone ryzyko działania uszkadzającego nerki; należy zadbać o odpowiednie nawodnienie chorego i kontrolować czynność nerek)
• lekami przeciwnadciśnieniowymi, w tym inhibitorami konwertazy angiotensyny, antagonistami angiotensyny oraz beta-blokerami takimi jak np. propranolol (możliwe zmniejszenie skuteczności ich działania; zwiększone ryzyko działania uszkadzającego nerki)
• metotreksatem w dawkach mniejszych niż 15 mg na tydzień (możliwe zwiększenie stężenia metotreksatu i nasilenie jego działań toksycznych; raz w tygodniu należy kontrolować pełną morfologię krwi; w razie zmian czynności nerek oraz u chorych w podeszłym wieku badania należy wykonywać częściej)
• kortykosteroidami lub inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (zwiększone ryzyko działań niepożądanych, zwłaszcza krwawienia z przewodu pokarmowego)
• pentoksyfiliną (zwiększone ryzyko krwawienia)
• tenofowirem (zwiększone ryzyko niewydolności nerek)
• nikorandylem (zwiększone ryzyko poważnych powikłań, takich jak owrzodzenie przewodu pokarmowego, perforacja i krwotok)
­• lekami trombolitycznymi (zwiększone ryzyko krwawienia)
• probenecydem i sulfinpirazonem (nasilenie i wydłużenie czasu działania ketoprofenu)
­• cyklosporyną i takrolimusem (zwiększone ryzyko działania uszkadzającego nerki)
­• fenytoiną (ryzyko nasilenia jej działania)
­• doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, pochodnymi sulfonylomocznika (ryzyko nasilenia ich działania)
­• glikozydami nasercowymi np. digoksyną (ryzyko nasilenia niewydolności serca i zwiększenia stężenie glikozydów nasercowych we krwi u osób z zaburzeniami czynności nerek)
­• antybiotykami z grupy chinolonów (zwiększone ryzyko wystąpienia drgawek).

Ketoprofen nasila działanie leków przeciwzakrzepowych, hydantoiny, sulfonamidów; konieczna może być zmiana i dostosowanie dawkowania przez lekarza.
Przed zastosowaniem ketoprofenu, kobiety z wkładkami wewnątrzmacicznymi powinny skonsultować się z lekarzem

Jak każdy lek, również Ketonal może powodować działania niepożądane, chociaż nie wystąpią one u wszystkich chorych stosujących ten preparat. Pamiętaj, że oczekiwane korzyści ze stosowania leku są z reguły większe, niż szkody wynikające z pojawienia się działań niepożądanych.

Najczęściej obserwowane działania niepożądane dotyczą przewodu pokarmowego.

Bardzo często: zwiększenie wyników testów czynnościowych wątroby do wartości granicznych.

Często: depresja, nerwowość, koszmary senne, senność, astenia, złe samopoczucie, uczucie zmęczenia, osłabienie, parestezje, obrzęki, nudności, jadłowstręt, wymioty.

Niezbyt często: niedokrwistość, hemoliza, plamica, skórne reakcje alergiczne, ból głowy, zawroty głowy pochodzenia ośrodkowego, senność, krwioplucie, duszność, zapalenie gardła lub obrzęk krtani (objawy reakcji anafilaktycznej), zaparcie, biegunka, zapalenie błony śluzowej żołądka, wysypka, łysienie, świąd, wyprysk, wysypka plamicopodobna, nadmierne pocenie się, złuszczające zapalenie skóry, krwotok miesiączkowy lub obfite nieregularne miesiączkowanie, znaczne zwiększenie aktywności aminotransferaz (ALT i/lub AST), obrzęk, uczucie zmęczenia, uczucie pieczenia i/lub ból w miejscu podania.

Rzadko: niedokrwistość pokrwotoczna, majaczenie z omamami wzrokowymi i słuchowymi, zaburzenia orientacji i zaburzenia mowy, zaburzenia widzenia, szumy uszne, astma oskrzelowa, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, wrzód żołądka i (lub) dwunastnicy, zapalenie okrężnicy, zapalenie wątroby, zwiększenie aktywności aminotransferaz, zwiększenie stężenia bilirubiny w surowicy na skutek zapalenia wątroby.

Bardzo rzadko: zgłoszono jeden przypadek rzekomego guza mózgu, opisano jeden przypadek zapalenia spojówek, nawrót wrzodziejącego zapalenia okrężnicy lub choroby Leśniowskiego i Crohna, enteropatia z perforacją, owrzodzeniem lub zwężeniami (enteropatia może występować z niewielkim krwawieniem lub utratą białka), opisano jeden przypadek perforacji okrężnicy u kobiety w podeszłym wieku, ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Częstość nieznana: agranulocytoza, małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna, leukopenia, reakcje anafilaktyczne (w tym wstrząs), hiponatremia, hiperkaliemia, splątanie, zmiany nastroju, niewydolność serca, nieznana: jałowe zapalenie opon mózgowych, drgawki, zawroty głowy pochodzenia obwodowego, skurcz oskrzeli (zwłaszcza u pacjentów z nadwrażliwością na kwas acetylosalicylowy i inne NLPZ), zapalenie błony śluzowej nosa, krwawienie z przewodu pokarmowego i perforacja (niekiedy zakończone zgonem), zapalenie trzustki, uczucie dyskomfortu żołądkowo-jelitowego i ból żołądka, nadwrażliwość na światło, łysienie, pokrzywka, zaostrzenie przewlekłej pokrzywki, obrzęk naczynioruchowy, reakcje pęcherzowe, w tym zespół Stevensa i Johnsona i martwica toksyczna-rozpływna naskórka, ostra uogólniona osutka krostkowa, ostra niewydolność nerek, cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek, zespół nerczycowy, zatrzymanie wody/sodu z możliwością obrzęku i hiperkaliemii (), a także organiczne uszkodzenie nerek, które mogło prowadzić do ostrej niewydolności nerek, pojedyncze przypadki ostrej martwicy kanalików nerkowych i martwicy brodawek nerkowych, ból i odczucie pieczenia w miejscu wstrzyknięcia, marmurkowatość skóry.

Ketoprofen zmniejsza agregację płytek krwi i powoduje w ten sposób wydłużenie czasu krwawienia.
owrzodzenie, krwawienie lub perforacja przewodu pokarmowego może wystąpić u 1% pacjentów po upływie 3 do 6 miesięcy leczenia lub u 2% do 4% pacjentów po roku stosowania NLPZ.
Reaktywność dróg oddechowych obejmuje astmę, nasilenie astmy, skurcz oskrzeli lub duszność (zwłaszcza u pacjentów z nadwrażliwością na kwas acetylosalicylowy i niesteroidowe leki przeciwzapalne).
Z badań klinicznych i danych epidemiologicznych wynika, że przyjmowanie niektórych NLPZ (szczególnie długotrwale w dużych dawkach) może być związane ze zwiększeniem ryzyka zatorów tętnic, np. zawału serca lub udaru.
Ketoprofen w dużych dawkach może hamować agregację płytek krwi, wydłużając w ten sposób czas krwawienia oraz powodować krwawienie z nosa i skłonność do powstawania siniaków.