Karboplatyna

Karboplatyna – lek przeciwnowotworowy stosowany w chemioterapii nowotworów, związek kompleksowy, zawierający metal ciężki–platynę. Związki platyny znalazły szerokie zastosowanie w leczeniu nowotworów różnego typu. Obecnie, obok karboplatyny, z tej grupy leków stosuje się cisplatynę i oksaliplatynę. Karboplatyna została wprowadzona do leczenia pod koniec lat 80-tych XX wieku jako kolejny, po cisplatynie, lek z tej grupy. W porównaniu do cisplatyny, karboplatyna wykazuje korzystniejszy profil działań niepożądanych. Karboplatyna jest mniej reaktywna od cisplatyny i w konsekwencji musi być stosowana w kilkukrotnie większych dawkach. W Polsce karboplatyna stosowana jest w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym z innymi lekami przeciwnowotworowymi w chemioterapii: drobnokomórkowego raka płuc i zaawansowanego raka jajnika.
Działanie karboplatyny, podobnie jak innych związków platyny stosowanych w leczeniu nowotworów, polega na oddziaływaniu z materiałem genetycznym komórki, tj. z kwasem nukleinowym DNA. Kompleksy platyny reagują z DNA, tworząc wiązania krzyżowe zarówno w obrębie cząsteczki jak i pomiędzy cząsteczkami DNA. Powstanie nieprawidłowych wiązań zaburza strukturę DNA, przyczynia się do powstawania pęknięć w nici DNA, zakłóca syntezę DNA i RNA oraz uniemożliwia podział komórki. Zahamowanie przebiegu podstawowych procesów biologicznych staje się sygnałem prowadzącym do śmierci komórki. Działanie karboplatyny dotyczy szczególnie komórek szybko dzielących się jakimi są komórki nowotworowe. Karboplatyna ogranicza wzrost i rozwój nowotworu.
Ze stosowaniem leków hamujących podziały komórkowe, w tym karboplatyny, wiąże się ryzyko wystąpienia szeregu działań niepożądanych dotyczących tkanek prawidłowych o częstych podziałach komórkowych (np. szpik kostny, tkanka nabłonkowa). Jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych karboplatyny, które ogranicza możliwość zwiększenia dawki, jest hamowanie czynności krwiotwórczej szpiku kostnego. Prowadzi to do wystąpienia neutropenii, niekiedy znacznie nasilonej, stanowiącej bezpośrednie zagrożenie życia i innych zaburzeń hematologicznych (np. małopłytkowość, niedokrwistość, leukopenia) oraz następczego zmniejszenia odporności. W okresie leczenia konieczna jest częsta kontrola hematologiczna, a wyniki badań mogą wymagać opóźnienia rozpoczęcia (lub kontynuowania) leczenia lub zmniejszenia dawki leku w kolejnych cyklach. Bardzo rzadko konieczne może być przetoczenie krwi. Nasilenie zahamowania czynności szpiku zależy od stopnia wydolności nerek. W przypadku leczenia osób z zaburzeniami czynności nerek działania toksyczne preparatu na szpik kostny mogą ulec nasileniu. Działanie karboplatyny bardzo często powoduje wystąpienie nudności i/lub wymiotów. W porównaniu do leczenia z zastosowaniem cisplatyny wymioty są jednak mniej nasilone i łatwiej poddają się kontroli. W odróżnieniu od cisplatyny, karboplatyna charakteryzuje się mniejszą nefrotoksycznością (działanie uszkadzające nerki) i nie jest wymagane stosowanie nawadniania przed i po leczeniu. Bardzo rzadko może wystąpić ostra niewydolność nerek. Szczególną ostrożność należy zachować u osób, u których uprzednio wystąpiła nefrotoksyczność wskutek leczenia cisplatyną. Mogą także wystąpić zaburzenia czynności wątroby, szczególnie jeżeli stosowane są duże dawki karboplatyny. W przypadku umiarkowanych lub ciężkich zaburzeń czynności nerek i/lub wątroby konieczne jest zmniejszenie dawki lub zaprzestanie leczenia. Ze względu na ryzyko działania neurotoksycznego (uszkadzającego układ nerwowy) zaleca się regularne konsultacje neurologiczne oraz badania słuchu. Szczególna ostrożność jest zalecana u osób leczonych wcześniej cisplatyną oraz u osób po 65. roku życia. Neurotoksyczne działanie występuje zwykle w postaci neuropatii obwodowej, zwykle o łagodnym przebiegu, możliwe są także objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Częstość oraz nasilenie zaburzeń słuchu (działań ototoksycznych) rośnie wraz z dawką skumulowaną karboplatyny, a także, jeżeli stosowane są inne leki o działaniu ototoksycznym. Karboplatyna, podobnie jak inne leki cytotoksyczne, jest przeciwwskazana w okresie ciąży, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu. Zaburza płodność, może uszkadzać komórki rozrodcze, może powodować nieodwracalną bezpłodność. Karboplatyna ma działanie mutagenne i może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych nowotworów. Ponadto, karboplatyna może powodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia (np. niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny). Należy pamiętać, że wyżej wymienione działania niepożądane nie przedstawiają wszystkich znanych działań niepożądanych karboplatyny. Przedstawiono działania niepożądane występujące najczęściej i/lub o dużym znaczeniu klinicznym.
Karboplatynę podaje się dożylnie w postaci wlewu. Karboplatyna wiąże się z białkami osocza w mniejszym stopniu niż cisplatyna. Natomiast blisko 90% platyny pochodzącej z karboplatyny wiąże się z białkami osocza w ciągu 24 godzin po podaniu. Wydalana jest głównie z moczem, w niewielkiej ilości również z żółcią. U chorych z zaburzeniami czynności nerek zaleca się zmniejszenie dawkowania.

Przeczytaj też artykuły

• Rak płuca

Preparaty na rynku polskim zawierające karboplatyna