Cisplatyna

Cisplatyna – lek stosowany w chemioterapii nowotworów, związek nieorganiczny zawierający metal ciężki–platynę. Cisplatyna została dopuszczona do stosowania w latach 70-tych XX wieku, jako pierwszy lek z grupy leków przeciwnowotworowych zawierających platynę. Stosowana początkowo w leczeniu raka jąder i raka jajnika, szybko stała się podstawą wielu schematów leczenia skojarzonego nowotworów różnego typu. Cisplatyna charakteryzuje się dużą skutecznością ale i dużym ryzykiem wystąpienia poważnych działań niepożądanych; w niektórych przypadkach może być zastąpiona przez związki platyny o mniejszej toksyczności. Obok cisplatyny, z tej grupy leków przeciwnowotworowych stosuje się obecnie: karboplatynę i oksaliplatynę.
Związki platyny są powszechnie stosowane w chemioterapii guzów litych. W Polsce cisplatyna stosowana jest w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym z innymi lekami przeciwnowotworowymi w chemioterapii: raka jąder, raka jajnika, nowotworów szyjki macicy, zaawansowanego raka pęcherza moczowego, raka płaskonabłonkowego głowy i szyi oraz raka płuca. Komórki nowotworowe różnią się między sobą wrażliwością na cisplatynę, niektóre są oporne na jej działanie.
Działanie cisplatyny, podobnie jak innych związków platyny stosowanych w leczeniu nowotworów, polega na oddziaływaniu z materiałem genetycznym komórki, tj. z kwasem nukleinowym DNA. Kompleksy platyny reagują z DNA, tworząc wiązania krzyżowe zarówno w obrębie cząsteczki jak i pomiędzy cząsteczkami DNA. Powstanie nieprawidłowych wiązań zaburza strukturę DNA, przyczynia się do powstawania pęknięć w nici DNA, zakłóca syntezę DNA i RNA oraz uniemożliwia podział komórki. Zahamowanie przebiegu podstawowych procesów biologicznych staje się sygnałem prowadzącym do śmierci komórki. Działanie cisplatyny dotyczy szczególnie komórek szybko dzielących się jakimi są komórki nowotworowe. Cisplatyna ogranicza wzrost i rozwój nowotworu. Możliwe są także dodatkowe mechanizmy działania cisplatyny, w tym poprzez nasilenie immunogenności nowotworu oraz poprzez zwiększenie jego wrażliwości na radioterapię.
Ze stosowaniem cisplatyny, wiąże się ryzyko wystąpienia szeregu działań niepożądanych, w tym działania neurotoksycznego (uszkadzającego układ nerwowy), ototoksycznego (uszkadzającego słuch) i nefrotoksycznego (uszkadzającego nerki). Toksyczne działania preparatu zależą od dawki i mogą nasilać się wraz z dawką skumulowaną. Niekiedy jednak, nawet pojedyncza dawka preparatu może powodować ciężkie działania neurotoksyczne i ototoksyczne (zwłaszcza u dzieci). Neurotoksyczne działanie cisplatyny może powodować neuropatię obwodową, rzadziej zaburzenia czynności mózgu (splątanie, zaburzenia mowy, utratę pamięci, porażenia, zapalenie nerwu wzrokowego, ślepotę korową). U części pacjentów neuropatia obwodowa ma ciężki przebieg, może być nieodwracalna, w nielicznych przypadkach jest przyczyną przerwania leczenia. Wystąpienie objawów mózgowych wymaga natychmiastowego zakończenia leczenia. Działania ototoksyczne może powodować zaburzenia słuchu a także całkowitą utratę słuchu, zaburzenia przedsionkowe, zawroty głowy. Ze względu na kumulujące się działanie ototoksyczne leku przed rozpoczęciem leczenia i przed każdym kolejnym cyklem leczenia należy wykonać badanie słuchu. Nefrotoksyczne działanie preparatu powoduje zaburzenia czynności nerek, odwracalną lub nieodwracalną niewydolność nerek oraz martwicę kanalików nerkowych (mocznica, bezmocz, zwiększenie stężenia kreatyniny, mocznika, i kwasu moczowego we krwi). Rzadko, jako skutek nefrotoksyczności cisplatyny mogą wystąpić zaburzenia elektrolitowe. Działaniu nefrotoksycznemu cisplatyny można w dużym stopniu zapobiec poprzez właściwe postępowanie, w tym odpowiednie nawodnienie chorego. Częste są działania niepożądane cisplatyny dotyczące tkanek prawidłowych o częstych podziałach komórkowych (np. szpik kostny, tkanka nabłonkowa). Często występują, w większości przemijające, zaburzenia hematologiczne, takie jak: niedokrwistość, małopłytkowość, leukopenia oraz związane ze zmniejszeniem odporności zakażenia. Rzadko występuje zagrażające życiu zahamowanie czynności szpiku kostnego. Po kilku cyklach leczenia, na skutek kumulowania się dawki, może wystąpić niedokrwistość hemolityczna. Działanie cisplatyny u większości chorych powoduje wystąpienie nudności, wymiotów, jadłowstrętu oraz biegunki. Może powodować zaburzenia czynności układu sercowo-naczyniowego (np. zaburzenia rytmu serca, blok przedsionkowo-komorowy, zawał serca). Cisplatyna, podobnie jak inne leki cytotoksyczne, jest przeciwwskazana w okresie ciąży, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu. Zaburza płodność, może uszkadzać komórki rozrodcze, może powodować nieodwracalną bezpłodność. Cisplatyna ma działanie mutagenne i może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych nowotworów (ostrych białaczek). Ponadto, cisplatyna może powodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia (np. niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny). Należy pamiętać, że wyżej wymienione działania niepożądane nie przedstawiają wszystkich znanych działań niepożądanych cisplatyny. Przedstawiono działania niepożądane występujące najczęściej i/lub o dużym znaczeniu klinicznym.
Cisplatynę podaje się dożylnie w postaci wlewu. Lek w ponad 90% wiąże się z białkami osocza. Po podaniu dożylnym cisplatyna ulega szybkiej dystrybucji do tkanek. Duże stężenie cisplatyny uzyskiwane jest w nerkach, wątrobie, jelitach, jądrach lecz przenikanie do ośrodkowego układu nerwowego jest niewielkie. Cisplatyna wydalana jest głównie z moczem, w niewielkiej ilości również z żółcią.

Przeczytaj też artykuły

• Nowotwory złośliwe pęcherza moczowego
• Rak płuca

Preparaty na rynku polskim zawierające cisplatyna