Melfalan

Melfalan – lek stosowany w chemioterapii nowotworów, pochodna iperytu azotowego (chlormetyny). Ze względu na swoje działanie należy do grupy leków przeciwnowotworowych o właściwościach alkilujących (alkilacja – reakcja chemiczna polegająca na przyłączeniu grupy alkilowej do związku chemicznego). Pierwsze próby z zastosowaniem pochodnych iperytu azotowego w leczeniu nowotworów miały miejsce już w latach 40-tych XX wieku, jednak substancje te były źle tolerowane ze względu na swoją toksyczność i działanie drażniące. W latach 50 –tych opracowano inne substancje z tej grupy, o podobnym działaniu przeciwnowotworowym, jednak lepiej tolerowane, a wśród nich cyklofosfamid i ifosfamid. Leki te, obok melfalanu i innych pochodnych iperytu azotowego do dziś są powszechnie stosowane w chemioterapii nowotworów różnego typu.
Melfalan wykazuje działanie alkilujące w stosunku do makrocząsteczek biologicznych, w szczególności do kwasu nukleinowego DNA. Alkilacja jest chemiczną modyfikacją, która powoduje zmiany strukturalne i fragmentację łańcuchów DNA, a w konsekwencji zaburzenia syntezy DNA i RNA, zaburzenia syntezy białek oraz uniemożliwienie podziałów komórkowych. Zmiany te prowadzą w efekcie do śmierci komórki. Działanie melfalanu dotyczy szczególnie komórek szybko dzielących się (w których mechanizmy naprawy DNA są niewystarczające) jakimi są komórki nowotworowe. Melfalan ogranicza wzrost i rozwój nowotworu. Melfalan stosowany jest w chemioterapii nowotworów układu krwiotwórczego, w szczególności w leczeniu szpiczaka mnogiego.
Ze stosowaniem melfalanu wiąże się ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia. Podobnie jak w przypadku innych leków hamujących podziały komórkowe mogą wystąpić działania niepożądane dotyczące tkanek prawidłowych o częstych podziałach komórkowych (np. szpik kostny, tkanka nabłonkowa). Jednym z najczęściej występujących działań niepożądanych melfalanu jest hamowanie czynności krwiotwórczej szpiku kostnego. Istnieje ryzyko wystąpienia leukopenii/neutropenii, niekiedy znacznie nasilonych oraz innych zaburzeń hematologicznych (np. małopłytkowość, niedokrwistość) i zakażeń w wyniku zmniejszenia odporności. W okresie leczenia konieczna jest częsta kontrola hematologiczna, a wyniki badań mogą wymagać zmniejszenia dawkowania lub okresowego przerwania leczenia, do czasu poprawy parametrów hematologicznych. Melfalan bardzo często powoduje nudności, wymioty i biegunki. Działanie melfalanu na nabłonek przewodu pokarmowego może powodować stany zapalne i owrzodzenia błon śluzowych, zwłaszcza jamy ustnej. Melfalan może powodować zmiany w tkance płuc, bardzo rzadko śródmiąższowe zapalenia płuc i zwłóknienie płuc, w tym przypadki prowadzące do śmierci. Mogą też wystąpić związane ze stosowaniem melfalanu zaburzenia czynności nerek (przemijające zwiększenie stężenia mocznika we krwi) oraz przemijające zaburzenia czynności wątroby. Melfalan, podobnie jak inne leki cytotoksyczne, jest przeciwwskazany w okresie ciąży, ponieważ może powodować uszkodzenie płodu. Zaburza płodność, może uszkadzać komórki rozrodcze, może powodować nieodwracalną bezpłodność. Melfalan ma działanie mutagenne i może przyczyniać się do wystąpienia wtórnych nowotworów, w tym ostrych białaczek. Ponadto, melfalan może powodować wystąpienie ciężkich reakcji nadwrażliwości, w tym stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia (np. niedociśnienie tętnicze, obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli, reakcje anafilaktyczne, w tym wstrząs anafilaktyczny). Należy pamiętać, że wyżej wymienione działania niepożądane nie przedstawiają wszystkich znanych działań niepożądanych melfalanu. Przedstawiono działania niepożądane występujące najczęściej i/lub o dużym znaczeniu klinicznym.
Melfalan stosuje się doustnie w postaci tabletek powlekanych; niekiedy może być podawany dożylnie we wlewie. Wchłanianie leku po podaniu doustnym jest bardzo zmienne i wartości stężenia maksymalnego w osoczu wahają się w dużym zakresie; stężenie maksymalne uzyskiwane jest w ciągu 30–120 minut po przyjęciu leku. Przyjęcie leku bezpośrednio po posiłku wydłuża ten czas i zmniejsza ogólnoustrojową ekspozycję na lek. Melfalan w 60–90% wiąże się z białkami osocza. W niewielkim stopniu przenika przez barierę krew-mózg. W przypadku niewydolności nerek działanie toksyczne melfalanu może ulec nasileniu i dlatego konieczne może być zmniejszenie dawki.

Przeczytaj też artykuły

• Szpiczak plazmocytowy

Preparaty na rynku polskim zawierające melfalan