Acytretyna (opis profesjonalny)

Działanie - Acytretyna

Mechanizm działania
Syntetyczny, aromatyczny analog kwasu retinowego, metabolit etretynatu. Reguluje procesy odnowy, różnicowania i rogowacenia naskórka. Działa wyłącznie objawowo.

Farmakokinetyka
Dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego, t_max wynosi 1–4 h; dostępność biologiczna jest osobniczo zmienna (35–95%), pokarm zwiększa dostępność biologiczną leku. Lek jest silnie lipofilny, dobrze przenika do tkanek, przenika przez barierę łożyska i do pokarmu kobiecego. Z białkami osocza wiąże się w ponad 99%. Ulega biotransformacji w wątrobie w następujących przemianach: izomeryzacja do izoformy cis, sprzęganie z kwasem glukuronowym, odszczepienie łańcucha bocznego.t_1/2 acytretyny wynosi ok. 50 h. t_1/2 głównego metabolitu (cis-acytretyna) – 60 h. Ponad 99% leku jest wydalane z organizmu przez nerki i z żółcią do 36 dni po zakończeniu leczenia. W przypadku spożycia alkoholu, acytretyna ulega przemianie do etretynatu, który wykazuje silne działanie teratogenne, a jego t_1/2 wynosi 120 dni.

Wskazania do stosowania - Acytretyna

Łuszczyca, zaburzenia rogowacenia skóry
Leczenie ciężkich postaci łuszczycy (łuszczyca erytrodermiczna, uogólniona lub miejscowa łuszczyca krostkowa) i ciężkich zaburzeń rogowacenia skóry opornych na inne leczenie (wrodzona „rybia łuska”, łupież czerwony mieszkowy, choroba Dariera i in.).

Przeciwwskazania stosowania - Acytretyna

Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu lub inne retinoidy, ciąża i okres karmienia piersią, ciężkie zaburzenia czynności wątroby lub nerek, hiperlipidemia, jednoczesne stosowanie z tetracyklinami, metotreksatem, preparatami zawierającymi wit. A i innymi retinoidami.

Kobiety w wieku rozrodczym
Nie stosować u kobiet w wieku rozrodczym, chyba że spełnione zostały wszystkie warunki Programu Zapobiegania Ciąży, w tym m.in. stosowanie skutecznej antykoncepcji 4 tyg. przed rozpoczęciem leczenia, w jego trakcie oraz przez 3 lata po jego zakończeniu – należy stosować co najmniej jedną wysoce skuteczną (tzn. niezależną od użytkownika) metodę antykoncepcji lub dwie uzupełniające się metody antykoncepcji zależne od użytkownika. Szczegółowe informacje – patrz: zarejestrowane materiały producenta.
W przypadku zajścia w ciążę, leczenie musi być przerwane a pacjentkę należy skierować na badanie i po poradę do odpowiedniego lekarza doświadczonego w badaniu teratogenności. Duże ryzyko wystąpienia ciężkich wad rozwojowych płodu utrzymuje się do czasu całkowitej eliminacji acytretyny, czyli do 3 lat po zakończeniu leczenia.
Kobietom w wieku rozrodczym należy optymalnie przepisywać lek w ilości ograniczonej do 30 dni leczenia, w celu zapewnienia regularnego odbywania wizyt kontrolnych, wykonywania testów ciążowych i monitorowania leczenia.
Co najmniej miesiąc po rozpoczęciu stosowania antykoncepcji oraz krótko, najlepiej kilka dni przed pierwszym przepisaniem leku, u pacjentki należy przeprowadzić test ciążowy nadzorowany przez personel medyczny. Wizyty kontrolne należy przeprowadzać w regularnych odstępach czasu, optymalnie co miesiąc. Należy ustalić konieczność przeprowadzenia wielokrotnych comiesięcznych testów ciążowych zgodnie z lokalnymi praktykami, biorąc pod uwagę między innymi aktywność seksualną pacjentki, ostatnie cykle miesiączkowe (zaburzenia miesiączkowania, nieregularne miesiączkowanie lub całkowity brak miesiączek) oraz metodę antykoncepcji. Jeśli jest to wskazane, kontrolne testy ciążowe należy przeprowadzić w dniu wizyty, podczas której lekarz przepisze lek lub w ciągu 3 dni przed tą wizytą. Testy ciążowe należy wykonywać okresowo w odstępach co 1–3 miesięcy przez 3 lata po zakończeniu leczenia.
Wszyscy pacjenci, zarówno kobiety, jak i mężczyźni, powinni otrzymać od lekarza wyczerpujące informacje na temat ryzyka teratogennego i rygorystycznych metod zapobiegania ciąży.

Oddawanie krwi podczas leczenia
Kobietom w wieku rozrodczym nie wolno podawać krwi pochodzącej od osób leczonych acytretyną, dlatego zabronione jest oddawanie krwi w trakcie leczenia acytretyną oraz przez 3 lata po jego zakończeniu.

Zaburzenia czynności wątroby
Przed rozpoczęciem leczenia i podczas jego trwania należy monitorować czynność wątroby (przez pierwsze 2 mies. co 1–2 tyg., następnie co 3 mies.); w razie wystąpienia nieprawidłowych wyników kontrole przeprowadzać częściej (1 ×/tydz.); w przypadku utrzymywania się nieprawidłowych wyników lub pogorszenia czynności wątroby należy przerwać leczenie.

Stężenie cholesterolu i triglicerydów
Stężenie cholesterolu i triglicerydów w osoczu (na czczo) powinno być monitorowane przed rozpoczęciem leczenia, miesiąc po jego rozpoczęciu a następnie co 3 mies. Jeśli wystąpi niekontrolowana hipertriglicerydemia lub objawy zapalenia trzustki lek należy odstawić.

Pacjenci z grup dużego ryzyka
U osób z cukrzycą, alkoholików, otyłych, z czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych lub zaburzeniem metabolizmu lipidów podczas leczenia acytretyną należy częściej kontrolować stężenie lipidów i/lub glikemię oraz inne wskaźniki czynników ryzyka zaburzeń sercowo-naczyniowych, np. ciśnienie tętnicze. Podczas leczenia dużymi dawkami acytretyny obserwowano odwracalne zwiększenie stężenia triglicerydów i cholesterolu w surowicy, zwłaszcza u pacjentów z czynnikami ryzyka i podczas leczenia długotrwałego; nie można wykluczyć zwiększonego ryzyka występowania miażdżycy.
U chorych na cukrzycę, retinoidy mogą zmieniać (zwiększać lub zmniejszać) tolerancję glukozy, dlatego na początku leczenia należy częściej kontrolować stężenie glukozy we krwi.
U pacjentów z grupy dużego ryzyka sercowo-naczyniowego, w przypadku gdy wskaźniki czynników ryzyka nie powrócą do wartości prawidłowych lub pogorszą się, należy rozważyć zmniejszenie dawki acytretyny lub przerwanie leczenia.

Nadciśnienie śródczaszkowe
Odnotowano rzadkie przypadki łagodnego nadciśnienia śródczaszkowego. Chorzy z ciężkim bólem głowy, nudnościami, wymiotami i zaburzeniami widzenia powinni natychmiast przerwać stosowanie leku i poddać się badaniom neurologicznym.

Zaburzenia kostnienia
U pacjentów dorosłych, zwłaszcza w podeszłym wieku, podczas długotrwałego leczenia acytretyną, należy okresowo prowadzić stosowne badania w kierunku możliwych zaburzeń kostnienia. W przypadku wystąpienia hiperostozy należy starannie rozważyć możliwe korzyści terapeutyczne w stosunku do ryzyka związanego z dalszym leczeniem.
Istnieją nieliczne doniesienia o zmianach kostnych u dzieci, w tym o przedwczesnym zarastaniu nasad kości, złamaniach, hiperostozie i zwapnieniach pozakostnych po długotrwałym leczeniu etretynatem. Zmiany te mogą wystąpić również podczas leczenia acytretyną, dlatego nie zaleca się stosowania leku u dzieci, chyba że korzyści znacznie przeważają ryzyko, a wszystkie alternatywne sposoby leczenia nie powiodły się. Jeśli leczenie zostanie podjęte, należy regularnie badać dziecko pod kątem nieprawidłowości wzrostu i rozwoju mięśniowo-szkieletowego. Należy dokładnie sprawdzać wszelkie objawy, które sugerują możliwe zmiany w kościach (ograniczona mobilność, ból kości).

Ekspozycja na promieniowanie UV
Retinoidy nasilają działanie promieniowania UV, dlatego w czasie leczenia unikać ekspozycji na światło słoneczne i promieniowanie UV.

Zaburzenia psychiczne
Leczenie retinoidami może powodować zmiany nastroju, w tym drażliwość, agresję, depresję lub jej nasilenie, lęk i wahania nastroju. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku pacjentów z depresją w wywiadzie. Chorych należy monitorować pod kątem objawów depresji i w razie konieczności, skierować na odpowiednie leczenie.

Zaburzenia widzenia, soczewki kontaktowe
Ponieważ zgłaszano przypadki pogorszenia widzenia w nocy, należy zalecić pacjentom ostrożność podczas prowadzenia pojazdów lub obsługiwania maszyn w nocy.Zaburzenia widzenia należy ściśle monitorować.Retinoidy mogą powodować suchość oczu, uniemożliwiającą noszenie soczewek kontaktowych; podczas leczenia należy używać okularów zamiast soczewek kontaktowych.

Suchość i stany zapalne błon śluzowychPodczas przyjmowania acytretyny mogą wystąpić objawy hiperwitaminozy A. W celu złagodzenia suchości ust zaleca się stosowanie tłustych maści od początku leczenia.

Alkohol
W badaniach klinicznych wykazano, że jednoczesne przyjmowanie acytretyny i etanolu może powodować powstawanie silnie teratogennego etretynatu. Kobietom w wieku rozrodczym nie wolno spożywać alkoholu (w napojach, jedzeniu lub lekach) podczas leczenia acytretyną i przez 2 mies. po jego zakończeniu.

Długotrwałe leczenie
Do chwili obecnej nie są znane wszystkie efekty długotrwałego leczenia acytretyną.

Interakcje - Acytretyna

Tetracykliny, metotreksat, wit. A, inne retinoidy
Nie podawać równolegle z tetracyklinami (wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego), metotreksatem (ryzyko wystąpienia zapalenia wątroby), preparatami zawierającymi wit. A (ryzyko wystąpienia hiperwitaminozy A) lub innymi retinoidami.

Fenytoina
Acytretyna podawana z fenytoiną zmniejsza jej wiązanie z białkami; znaczenie kliniczne tego działania nie jest znane.

Pochodne kumaryny
Nie zaobserwowano wpływu na wiązanie z białkami osocza w przypadku równoległego stosowania z lekami przeciwzakrzepowymi będącymi pochodnymi kumaryny.

Jednoskładnikowe środki antykoncepcyjne
Działanie jednoskładnikowych preparatów antykoncepcyjnych zawierających progestagen może być zmniejszone; nie zaleca się ich stosowania w trakcie leczenia acytretyną.

Środki antykoncepcyjne zawierające estrogen i progestagen
Nie wykazano interakcji ze środkami antykoncepcyjnymi zawierającymi estrogen i progestagen.

Inne leki
Dotychczas nie zaobserwowano interakcji acytretyny z innymi lekami (np. digoksyną, cymetydyną).

Alkohol
Badania kliniczne wykazały, że równoczesne przyjmowanie acytretyny i alkoholu może powodować powstawanie wysoce teratogennego etretynatu, który ma dłuższy t_1/2 (ok. 120 dni) niż acytretyna. Kobietom w wieku rozrodczym nie wolno spożywać alkoholu (w napojach, jedzeniu i lekach) w trakcie leczenia oraz przez 2 mies. po jego zakończeniu.

Działania niepożądane - Acytretyna

Występują u większości leczonych acytretyną i zależą od dawki; zwykle ustępują po zmniejszeniu dawki lub przerwaniu leczenia. Na początku leczenia czasami obserwuje się pogorszenie objawów łuszczycy. Szczególną zależność od dawki zaobserwowano w przypadku objawów suchości skóry i błon śluzowych (zwłaszcza warg i nosa), zwiększonej wrażliwości skóry i błon śluzowych, łysienia.

Bardzo często: suchość lub zapalenie błon śluzowych oka (np. zapalenie spojówek, kseroftalmia), które może prowadzić do nietolerancji soczewek kontaktowych, suchość i zapalenie błon śluzowych nosa i jamy ustnej (np. krwawienie z nosa i zapalenie błony śluzowej nosa, suchość ust, pragnienie, suchość i zapalenie czerwieni warg, świąd, łysienie, łuszczenie się skóry, zwłaszcza na wewnętrznej stronie dłoni i podeszwach stóp, nieprawidłowe wyniki badań aktywności enzymów wątrobowych, przemijające zwiększenie aktywności AST, ALT i fosfatazy alkalicznej, zaburzenia lipidowe.

Często: ból głowy, zapalenie żołądka, zaburzenia żołądkowo-jelitowe (ból brzucha, biegunka, nudności, wymioty), pogorszenie stanu skóry, lepkość i zapalenie skóry, nieprawidłowa struktura włosa, osłabienie paznokci, zanokcica, rumień, ból mięśni i stawów, obrzęk obwodowy.

Niezbyt często: zawroty głowy, niewyraźne widzenie, zapalenie dziąseł, zapalenie wątroby, nadżerki w kącikach ust, pęcherzowe zapalenie skóry, nadwrażliwość na światło.

Rzadko: neuropatia obwodowa.

Bardzo rzadko: łagodne nadciśnienie śródczaszkowe, ślepota nocna, wrzodziejące zapalenie rogówki, żółtaczka, ból kości, egzostoza/narośl kostna.

Częstość nieznana: zapalenia pochwy i sromu wywołane przez Candida albicans, reakcje nadwrażliwości typu I, zaburzenia słuchu, szumy uszne, nagłe zaczerwienienie, zespół przesiąkania włośniczek, zespół kwasu retinowego, dysfonia, zaburzenia smaku, krwawienie z odbytnicy, ziarniniak ropotwórczy, wypadanie rzęs, obrzęk naczynioruchowy, pokrzywka, ścieńczenie skóry, złuszczające zapalenie skóry.

Zmiany kostne
Długotrwałe podawanie leku może wywołać hiperostozę i zwapnienia pozaszkieletowe (konieczna kontrola radiologiczna).
Istnieją nieliczne doniesienia o zmianach kostnych u dzieci, w tym przedwczesnym zarastaniu nasad kości, hiperostozie i zwapnieniach pozakostnych po długotrwałym leczeniu etretynatem, zmiany te mogą wystąpić również podczas leczenia acytretyną. Z tego względu należy ściśle monitorować parametry wzrostu i rozwoju kości u dzieci.

Duże dawki
W przypadku stosowania dużych dawek obserwowano odwracalne zwiększenie stężenia cholesterolu i triglicerydów, głównie u chorych z grup ryzyka (otyłość, alkoholizm, cukrzyca, dyslipidemie).

Cukrzyca
Retinoidy mogą poprawić lub pogorszyć tolerancję glukozy u chorych z cukrzycą.

Przedawkowanie
Objawy przedawkowania są takie same, jak w przypadku ostrej hiperwitaminozy A, i obejmują bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, senność, rozdrażnienie, świąd. W przypadku ostrego przedawkowania należy natychmiast przerwać stosowanie leku. Ze względu na niewielką ostrą toksyczność leku nie ma konieczności leczenia objawów przedawkowania.

Ciąża i laktacja - Acytretyna

Nie stosować u kobiet w ciąży. Acytretyna ma silne działanie teratogenne, mogą wystąpić m.in. wady czaszkowo-twarzowe, wady układu krążenia, wady OUN, układu kostnego oraz grasicy. Ryzyko urodzenia zdeformowanego dziecka jest wyjątkowo duże, jeśli acytretyna była stosowana przed ciążą lub w jej trakcie, niezależnie od czasu leczenia i przyjmowanej dawki. Stosowanie acytretyny jest przeciwwskazane u kobiet, które mogłyby zajść w ciążę podczas leczenia lub w ciągu 3 lat po zakończeniu leczenia. Stosowanie leku jest również przeciwwskazane u kobiet w wieku rozrodczym, jeśli nie są spełnione wszystkie warunki Programu Zapobiegania Ciąży, w tym m.in.: występowanie ciężkich zaburzeń rogowacenia skóry opornych na inne metody leczenia; odpowiednie zrozumienie warunków i ograniczeń związanych z leczeniem; stosowanie skutecznej antykoncepcji 4 tyg. przed rozpoczęciem leczenia, w jego trakcie oraz przez 3 lata po jego zakończeniu – należy stosować co najmniej jedną wysoce skuteczną (tzn. niezależną od użytkownika) metodę antykoncepcji lub dwie uzupełniające się metody antykoncepcji zależne od użytkownika; wykonywanie odpowiednio czułych testów ciążowych przed rozpoczęciem leczenia, w jego trakcie oraz po jego zakończeniu; niespożywanie alkoholu (w napojach, żywności i lekach) w trakcie leczenia i przez 2 mies. po jego zakończeniu. Szczegółowe informacje – patrz: zarejestrowane materiały producenta.

Podstawową metodą antykoncepcji może być połączenie doustnego środka antykoncepcyjnego lub wkładki wewnątrzmacicznej z prezerwatywą lub kapturkiem dopochwowym. Nie zaleca się stosowania środków antykoncepcyjnych z małą dawką progesteronu (minipigułki) ze względu na możliwe zaburzenie działania antykoncepcyjnego.

Dostępne dane sugerują, że ilość leku w spermie pacjentów leczonych acytretyną nie jest wystarczająco duża, aby spowodować działanie teratogenne.

Nie stosować w okresie karmienia piersią.

Dawkowanie - Acytretyna

Lek stosuje się p.o. 1 ×/d podczas posiłku lub z mlekiem, dawkowanie ustala się indywidualnie.

Dawka początkowa
Dorośli: dawka początkowa 25–30 mg/d przez 2–4 tyg. W chorobie Dariera wystarczająca może być dawka początkowa 10 mg/d.

Dawka podtrzymująca
Kontynuacja leczenia zwykle 25–50 mg/d przez 6–8 tyg. w zależności od efektów klinicznych i tolerancji. Niekiedy konieczne może być zwiększenie dawki, nie należy jednak przekraczać 75 mg/d.

U chorych na łuszczycę po uzyskaniu znaczącej poprawy leczenie można przerwać. W przypadkach zaostrzeń stosuje się ten sam schemat dawkowania. Pacjenci z ciężką wrodzoną rybią łuską lub ciężką postacią choroby Dariera mogą wymagać leczenia trwającego ponad 3 mies. W chorobach przebiegających z zaburzeniami keratynizacji stosuje się zazwyczaj leczenie podtrzymujące, zwykle najmniejszą skuteczną dawkę. Może ona być mniejsza niż 10–20 mg/d, ale nie większa niż 30–50 mg/d.

Dzieci
Początkowo zazwyczaj 0,5 mg/kg mc./d. Niekiedy niezbędne jest stosowanie większych dawek (do 1 mg/kg mc.) tylko przez krótki czas, nie przekraczając 35 mg/d. Należy ustalić najmniejszą skuteczną dawkę podtrzymującą, pamiętając o długoterminowych działaniach niepożądanych.
Acytretyna powinna być stosowana u dzieci tylko w przypadku nieskuteczności innych metod leczenia.

Leczenie skojarzone
W przypadku stosowania acytretyny w skojarzeniu z innymi metodami leczenia, może być konieczne zmniejszenie dobowej dawki acytretyny, w zależności od indywidualnej reakcji pacjenta. Standardowe leczenie miejscowe nie wpływa na leczenie acytretyną i można je kontynuować.

Uwagi dla Acytretyna

Należy uprzedzić pacjentów o możliwości wystąpienia zaburzeń widzenia w nocy i ostrzec ich przed prowadzeniem pojazdów lub obsługiwaniem maszyn w nocy. W rzadkich przypadkach działanie to utrzymywało się po zaprzestaniu leczenia.

Przeczytaj też artykuły

• Łuszczycowe zapalenie stawów

Preparaty na rynku polskim zawierające acytretyna